Ο Ανοιξιάτης Μαρτς, ο πρώτος μήνας της άνοιξης έχει πάρει το όνομά του από τον Άρη, τον θεό του πολέμου, που είναι ο μόνος που θα χαίρεται με τη σημερινή κατάσταση. Τον αποκαλούν Γδάρτη, Παλουκοκάφτη, Κλαψομάρτη, Πεντάγνωμο, γιατί μπορεί να αλλάξει ο καιρός μέχρι και 5 φορές σε μια ημέρα, Βαγγελιώτη, λόγω της 25ης Μαρτίου και Φυτευτή. «Μαρτεύκομαι», σημαίνει ότι κάποιος «κάνει τα Μαρτιάτικά του», δηλαδή όπως έλεγε ο απλός λαός, «κάνει ότι του κατέβει».
Δίχρωμη και η «Μαρτιά» που από σήμερα στολίζει τα παιδικά χεράκια. Κατά το έθιμο την στιγμή που το φοράνε γύρω από τον καρπό, η γιαγιά, ή η μητέρα σιγοψιθυρίζουν κάποιες παραδοσιακές ευχές. Οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων έδεναν την «Κρόκη», μια κλωστή, στο δεξί τους χέρι. Κατά μια παραδοχή τα Ελευσίνια Μυστήρια μεταφέρθηκαν στην Θράκη από την Ελευσίνα. Γι αυτό σήμερα το έθιμο εμφανίζεται να έχει Θρακιώτικη προέλευση. Αντίστοιχο έθιμο το συναντάμε και σε όλους τους λαούς της Βαλκανικής που εγκαταστάθηκαν στις εκτάσεις που κατοικούσαν οι αρχαίοι Θράκες. Πάντως προσωπικά δεν θυμάμαι να μου είχε μιλήσει γι αυτό ο παππούς μου. Αντιθέτως όταν έτυχε να βρεθώ στη Σόφια, μου έκαναν δώρο ένα πολύ ωραίο βραχιόλι, φτιαγμένο από κόκκινες και άσπρες κορδέλες, τη «Μαρτενίτσα», για να το φορέσω στο χέρι μου, ώστε να μη με κάψει ο δυνατός ήλιος του Μάρτη, του πρώτου μήνα μετά τις παγωνιές του χειμώνα.
Οι ηλικιωμένοι το φορούσαν στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού, για να μην σκοντάψουν, πέσουν και σπάσουν κανένα πόδι. Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας κρεμούσαν την κλωστή όλη τη νύχτα στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς, για να χαρίσουν ανθοφορία, η την έβαζαν γύρω από τις στάμνες για να προστατέψουν το νερό από τον ήλιο και να το διατηρήσουν κρύο. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας το φορούσαν μέχρι να φανούν τα πρώτα χελιδόνια, οπότε και το άφηναν πάνω στα λουλούδια, για να το πάρουν τα πτηνά για να χτίσουν τη φωλιά τους, η το έδεναν στις λαμπάδες της Ανάστασης για να καεί μαζί του. Σήμερα τα παιδιά το βγάζουν στις 31 του μήνα.
Την πρώτη του Μάρτη οι νοικοκυρές στον Πόντο έκαναν γενική καθαριότητα στα σπίτια τους και δεν επέτρεπαν σε κανέναν ξένο να κάνει «ποδαρικό» αν δεν είχε περάσει πρώτα ο παπάς να αγιάσει το σπίτι. Πίστευαν επίσης ότι «Τοι’ Μάρτεσι το παιδίν εύτυχον έν’», δηλαδή το παιδί που γεννιέται το Μάρτη είναι ευτυχισμένο.
Το χελιδόνισμα ως έθιμο έχει επιβιώσει από τον 2ο μ.Χ. αιώνα μέχρι σήμερα με την αδιάκοπη προφορική παράδοση των λαϊκών τραγουδιών. Την πρώτη μέρα του Μάρτη τα μικρά παιδιά τραγουδούσαν από πόρτα σε πόρτα, κρατώντας στο χέρι ομοίωμα χελιδόνας. Μακάρι τα ασπρόμαυρα χελιδόνια που τα περιμένουμε σε λίγες μέρες, με τα τιτιβίσματά τους να σημάνουν το τέλος των μελανών καταστάσεων που ζούμε και να φανερώσουν την άσπρη, φωτεινή πλευρά της ζωής.